Artikel in Boeddha Magazine 76, voorjaar 2014

Helder eten is helder koken

Bestaat er zoiets als boeddhistisch koken? tenzo (kok) Marja Timmer weet het niet zo zeker. 'Koken met dat wat voorhanden is, misschien is dat wel boeddhistisch.'

Tekst: Connie Franssen. 

Hoe eet een boeddhist? Matig, langzaam, vegetarisch en met stokjes. Dat is althans de gangbare opvatting. Maar klopt dat beeld wel, bestaat er zoiets als boeddhistisch koken en eten?  Marja Timmer weet het niet zo zeker. `Ik heb geen uitgesproken ideeën over eten hoor,` waarschuwt ze aan het begin van het gesprek. Marja woonde gedurende vijf jaar in het internationaal zentrainingcentrum de Noorder Poort en is een van de vaste koks tijdens de retraites.

`Vegetarisch eten is in een aantal tradities de gewoonte, maar ik zou niet durven beweren dat dat vegetarisme boeddhistisch is,` zegt Marja Timmer. `Tradities als Zen en Theravada komen uit het oosten en dat heeft invloed op het koken in boeddhistische centra. Japanse zenkloosters zijn afhankelijk van giften, de monniken moeten het doen met wat ze aan etenswaren ontvangen. De ene keer is dat kool, dan weer rijst. Ze koken met wat er voorhanden is. Dat is ook het idee bij het koken in de Noorder Poort, al zijn we niet afhankelijk van giften. In Noorderpoort halen we de groenten bij een biologische boer uit de buurt en uit onze moestuin. We zijn afhankelijk van het aanbod en van de seizoenen. Misschien zou je dat boeddhistisch kunnen noemen, dat je kookt met wat er voorhanden is.`

[streamer] Koken met dat wat voorhanden is, misschien is dat wel boeddhistisch [einde streamer]

Boeddhist en dus vega?

In de Noorder Poort wordt vegetarisch gekookt. Is vegetarisch eten een must voor boeddhisten? Marja: `Dat vind ik zo`n lastige discussie, ik kan alleen maar voor mezelf spreken. Ik vind het heel erg wat er in de bio industrie gebeurt, maar dat heeft niets met mijn boeddhisme te maken, meer dat ik het afschuwelijk vind dat dieren zo behandeld worden. In zenboeddhisme is er sterk het idee van eenheid, dat je een bent met alles wat is.  Alles is een expressie van boeddhanatuur, ook een varken. Als je je dat volledig realiseert, is het bijna onmogelijk is om andere levende wezens iets aan te doen en kun je bijna niet anders dan bewust eten. Tegelijkertijd, ethische kwesties als vegetarisme zijn lastig. Als je daar een mening over gaat hebben, wordt het al gevaarlijk. Daarmee zit je direct in de goed of fout dualiteit en discussie. En mensen slaan elkaar de hersens in over wat ze als goed of fout beschouwen. Ik houd het er liever op dat vanuit de realisatie van je ware natuur, vegetarisme een logisch gevolg is.`

[streamer] Ethische kwesties als vegetarisme zijn lastig [einde streamer]

Sober maar lekker

Matigheid is ook zo’n begrip dat aan boeddhisten toegedicht wordt. `Ik ben wel matig, ik hou bijvoorbeeld helemaal niet zo van uit eten gaan,” zegt Marja. `Maar ik houd wel erg van rode wijn en dat heb ik bewust geminderd. Niet omdat ik vond dat ik matig moest zijn maar omdat er een gehechtheid ontstond. In de Noorder Poort kook ik met een bepaalde soberheid, maar ik wil wel dat het lekker is. Tijdens mijn trainingsjaren in de Noorder Poort werd ik getraind in verschillende vaardigheden. Een jaar kok, een jaar meditatieleider, je wisselt van rol. Ik vond het koken meteen erg leuk en heb gevraagd of ik vaste kok mocht blijven. Nu kook ik tijdens retraites voor zo’n 35 mensen.` 

Geen prutjes!

Marja’s training heeft veel invloed gehad op haar leven en koken. `Vooral in de helderheid, geen prutjes dus!` lacht ze. `Voor mij betekent het werken als kok in een zencentrum dat er een bepaalde helderheid is in de manier waarop je werkt, zowel tijdens het koken als bij het resultaat. Ik kook heel gestructureerd. Voorbereiding is belangrijk. Alles wordt uitgestald en na het snijden en schillen in aparte schalen gedaan, letterlijk een heel overzichtelijk gebeuren. Die systematiek heeft als voordeel dat het minder tijd kost en je niets vergeet. Helder koken is helder eten. Onze leraar vindt die helderheid ook heel belangrijk. Dat er geen onoverzichtelijk prutje op je bord ligt maar duidelijk herkenbare groenten waar je waardering voor op kunt brengen.`

Ikje op een laag pitje

Tijdens sommige retraites op de Noorder Poort wordt er volgens de Japanse oryoki-traditie gegeten. 'Oryoki' dat ' net genoeg' betekent, is een meditatieve vorm van eten met een heel precieze volgorde en bewegingen. Voor Timmer als kok heeft het niet zoveel gevolgen. ' In plaats van de gebruikelijke vier gerechten, maak ik er drie. Het principe van oryoki spreekt me erg aan. Je krijgt als eter namelijk drie schaaltjes voorgeschoteld. Met andere woorden: 'Je kunt niet kiezen.' Er is geen tijd te overwegen of je iets wel of niet wilt. Dat is volgens mij ook de kracht van oryoki, het ikje dat altijd graag zelf beslist, wordt geen tijd gegund. 

[kader]

Wat vond de Boeddha er zelf van?

De verschillende boeddhistische tradities hebben allemaal een andere kijk op vegetarisme. Volgens de Theravada overlevering stond de Boeddha zijn monniken toe vlees te eten, als de monnik maar zeker wist dat het dier niet voor dat doel gedood was. En bepaalde dieren waren off limit als etenswaar: mens, olifant, tijger, paard en slak bijvoorbeeld… 

Binnen de Mahayana traditie wordt wèl vegetarisch gegeten, volgelingen zijn ervan overtuigd dat de Boeddha tegen het eten van (ooit) levende wezens was. En ook zen, voortkomend uit de Mahayana traditie, neigt naar vegetarisme.

In de Tibetaanse stroming, het Vajrayana, wordt gesteld dat een goede beoefening van Vajrayana vegetarisme overbodig maakt. Het feit dat het niet gemakkelijk is om in Tibet groenten te kweken, zal daar ongetwijfeld iets mee te maken hebben.